1970
T.C.
ESKİŞEHİR OSMANGAZİ
ÜNİVERSİTESİ
Endüstri Mühendisliği Bölümü
KALİTE EKONOMİSİ
Prof. Dr. Nimetullah BURNAK
Prof. Dr. A. Sermet ANAGÜN
1
SUNUŞ
• TANIMLAR
• GELİŞİM
• KALİTE MALİYETİ BİLEŞENLERİ
- Önleme Maliyetleri
- Ölçme-Değerlendirme Maliyetleri
- Başarısızlık Maliyetleri
• KALİTE MALİYETLERİNİN ANALİZİ
• SONUÇ
2
MALİYETLER
Muhasebe sistemlerinde maliyetler:
• Yatırım maliyetleri : Fabrika binası, makine ve
teçhizat için yapılan yatırımların maliyetidir.
Amortisman, faiz vb maliyetler toplamından
oluşur.
• Faaliyet maliyetleri : Üretimin gerçekleşmesi
için sürdürülen faaliyetlerin meydana getirdiği
maliyetlerdir. Doğrudan işçilik, doğrudan
malzeme ve doğrudan olmayan maliyet
unsurlarının toplamıdır.
3
Kalite Maliyet Merkezleri
Mühendislik : Tasarım, model hataları;
Satınalma : bozuk mal hataları;
İmalat : Iskarta, yeniden işleme;
Kontrol : Sistem, muayene, deney
hataları;
5. Satış, Servis : Garanti, nakliye,
depolama, servis harcamaları.
1.
2.
3.
4.
4
Kalite Maliyetleri
1. Yatırım Maliyetleri : Laboratuar, ölçme,
kontrol cihazları, bina ve ilgili tesisata
yapılan harcamaların faiz, amortisman ve
fırsat maliyetidir.
2. Faaliyet Maliyetleri :
2.1 Önleme Maliyetleri,
2.2 Ölçme-Değerlendirme Maliyetleri,
2.3 Başarısızlık Maliyetleri.
5
Tasarım kalitesinin
geliştirilmesi
Uygunluk
kalitesinin
geliştirilmesi
Algılanan
yüksek
değer
Yüksek
fiyat
Düşük imalat
ve servis
maliyeti
Pazar payının
Artması
Gelir artışı
Yüksek karlılık
6
Tasarım kalitesi ekonomisi
• Ürünler, kuruluşun hedeflerine uyumlu olarak,
belirli bir sınıf müşteriyi dikkate alarak
tasarlanır.
• Tasarım kalitesi kısmen stratejik pazarlama
kararlarına bağlıdır.
• Tasarım kalitesi arttıkça ve üretimde yeni
malzemeler ve yöntemler kullanıldıkça,
ürünün Pazar değeri de azalan oranlarda
artar.
7
Tasarım kalitesinde ekonomik ödünleşme
Eniyi tasarım kalitesi düzeyi : Marjinal değer = Marjinal maliyet
Maliyet, Değer
Maliyet
Değer
Eniyi
Tasarım kalitesi
8
•
Belirtilen teori çekici görünse de,
uygulamada zorluklar vardır:
1. Uygulamada her iki maliyet ve değer
eğrilerinin değerlendirilmesi zordur,
2. Tasarım kalitesinin, özellikle tek bir ölçüt
ile sayısal ifadesi zordur.
3. Karmaşık tüketici davranışları katılamaz.
9
Uygunluk kalitesi ekonomisi
• Bir üretim sürecinde müşterinin
beklediği düzeyde ürünü üretebilmek
için; üretim öncesi, üretim sürecinde ve
üretim sonrasında kalite güvencesi
yaratabilmek için yapılan faaliyetlerin
maliyeti bu başlık altında ele alınır.
10
• İşletmeler, içinde faaliyet gösterdikleri
ekonomik sistem ne olursa olsun,
tüketici gereksinimlerini karşılamak
üzere mal yada hizmet üretirler.
• İşletmeler yaptıkları her faaliyet sonucu
bir maliyetle karşılaştıklarına göre,
kaliteye yönelik faaliyetler nedeniyle de
bazı maliyetlerin oluşması
kaçınılmazdır.
• İşletmenin sermayesi sınırsız değildir.
11
• Bir ürünün oluşturulmasında karşılaşılan
maliyetlerin tanımlanması ve uygun
araçlar yardımıyla çözümlenmesi bir
gerekliliktir.
• TKY’de her bir işin ilk seferinde doğru
yapılması beklenir.
• Klasik yönetim anlayışında kaliteyi
yükseltmek maliyeti arttırır görüşü
yaygındır.
• Kalite Buzdağı
12
The Cost Iceberg
Quality costs can be like an iceberg, with only a small part of the cost visible
THE HIDDEN COST
13
The Iceberg of Quality Costs
14
Gerçek maliyetlerin belirlenmesinde güçlükler
• Kalite maliyetlerinin çoğu muhasebe
sistemlerinde hazır olarak bulunmazlar.
• Kalite maliyetleri ile sağlanan yararların
arasında uzun süre geçmesi sapmalara
neden olmaktadır.
• Muhasebe kuralları kalite maliyetlerinin
belirlenmesine açık olamayabilir.
• Çok sayıda kalite maliyeti tahmini gerekir.
• Belirlenemeyecek gizli maliyet bileşenleri
olabilir.
• Geçmişteki ve gelecekteki maliyetler arasında
uyum sağlanması gerekir.
15
• 1951 : J.M. Juran : Quality Control Handbook;
“Kalite ekonomisi – Gold in the Mine”
• 1957 : W.J. Masser : Kalite Maliyetleri :
Önleme, Ölçme Değerlendirme,
Başarısızlık
• 1960 : H.L. Freeman
Kalite Maliyeti Modeli
• 1961 : A.V. Feigenbaum
• 1961 : ASQC tarafından Kalite Maliyeti
Komitesi kuruldu.
• 1963 : ABD hükümeti KM’lerini zorunlu hale
getirdi.
• 1967 :KM Komitesi : Kalite Maliyetleri Nedir ve
Nasıl Belirlenir?
16
• KM’lerinin değerlendirilmeye başlanmasının
nedenleri :
* Teknolojideki ilerlemeler bağlı olarak ürün
karmaşıklığındaki artış nedeniyle KM’de artış,
* Ürünün kullanım süresince oluşabilecek
maliyetlerin sezilmesi ve giderek önem
kazanması,
* Yönetimin anlayacağı dilde iletişim
kurabilecek mühendislere ve yöneticilere
duyulan gereksinim.
• Kaliteye yönelik bir programın gerçek değeri,
onun işletme gelirine ve tüketici
memnuniyetine olumlu katkıda bulunabilme
etkinliğiyle anlaşılır.
17
KALİTE MALİYETİ
Önleme M.
Ölç.Değ.M.
Başarısızlık M.
*Kalite planlaması
* Malzemenin test/mua.
*İçsel Bşz. M.
*Ürün/Süreç tasarımı
*Ölçü aletlerinin kontrolu
•Iskarta
*Cihaz Tasarım/Geliştirme
*Ölçü aletlerinin ayarlanması
•Yeniden işleme
*Diğer bölümlerle işbirliği
*Ürün test/muayenesi
•Yeniden test/mua.
*Eğitim
*Test/Mua.kuruluşu
•Düşük dereceleme
*Pazarlama
*Test/Mua. edilen malz. kaybı
*Dışsal Bşz. M.
*Tedarikçi değerlendirme
•Şikayetler
•İade
•Yükümlülük
•Servis hizmeti
18
Kalite Maliyeti Kategorileri
8%
10%
Dışsal Bşz.
Önleme
Ölçme+Değerl.
İçsel Bşz.
57%
25%
19
Önleme Maliyetleri
(Prevention Costs)
• Önleme maliyetleri, belirlenen
özelliklere uymayan mal ya da hizmet
üretimini, bir başka ifadeyle, işletmenin
hedeflediği kalite düzeyinden sapmaları
önlemek amacıyla yaptığı çalışmaların
maliyetlerinden oluşur.
20
Ölçme – Değerlendirme Maliyetleri
(Appraisal Costs)
• Ölçme – Değerlendirme maliyetlerini,
işletmenin ürettiği ürün kalitesinin
değerlendirilmesi ve sapmaların
belirlenmesi aşamalarında yapmış
olduğu çalışmaların maliyetleri oluşturur.
Satın alınan malzemenin standartlara
uygunluğunun belirlenmesinin maliyeti
de bu kapsamda ele alınır.
21
Başarısızlık Maliyetleri
(Failure Costs)
• Başarısızlık maliyetleri, üretilen ürünün
istenilen kalite düzeyini sağlamaması
nedeniyle, tüketiciye gitmeden önce
içeride ya da gittikten sonra dışarıda
meydana gelen maliyetlerdir. Oluş
kaynağına göre bu nedenle içsel
(internal) ve dışsal (external) olmak
üzere iki alt bileşenden oluşur.
22
İçsel başarısızlık maliyetleri
• İçsel başarısızlık maliyetleri, işletmenin
belirlediği kalite düzeyini sağlamayan
ürünlerin tüketiciye gitmeden önce
içeride belirlenmesi aşamalarında
yapmış olduğu çalışmaların
maliyetlerinden oluşur.
23
Dışsal başarısızlık maliyetleri
• Tüketiciye iletilen üründe işletmenin
kendisi ya da tüketici hata(lar)
belirleyebilir.
• Söz konusu hataların işletme tarafından
giderilmesinde oluşan maliyetlerdir.
24
Kalite Düzeyi – Kalite Maliyetleri
Maliyet
Önleme+Ölçme
Başarısızlık
0
En iyi
Kalite Düzeyi
Sağlam Yüzdesi
%100
25
Toplam Kalite Maliyeti (TKM)
ÖNM<%10+BZM>%70
Geliştirme projeleri
uygulanmalı
ÖNM=%10+BZM≈%50
ÖLÇM>%50+BZM<%40
Ulaşılan durumun
korunması için
çalışmalara devam
edilmeli
Ulaşmak için çalışmalar
planlamalı
26
Ne Yapılmalı?
• TKM’de en iyiye ulaşılması, üç bileşenin de
benzer duruma ulaşması değildir!
• BZM, onu azaltıcı nitelikte ve karlı projeler
bulunamadığında,
• ÖÇM;
– BZM en iyi değerinde olduğunda,
– ÖÇM’yi azaltabilecek projeler bulunamadığında,
– Daha iyi standartlar ve bunların sağlanıp
sağlanmadığını belirleyecek muayene ve test
yöntemleri geliştirildiğinde
27
Ne Yapılmalı?
• ÖNM;
–Kendisi geliştirme analizi konusu olduğunda,
–Önleme çalışmalarının geliştirme projelerine
yönlendirildiği durumlarda
en iyiye ulaşmış olur…
28
Kalite Maliyeti Verileri Nasıl Derlenir?
• İşletme bölümlerine ilişkin maliyet
kayıtları,
• Temel muhasebe kayıtları,
• Muhasebede bir ad altında değerlendirilen
maliyetlerin ilgili bileşenlere ayrılması
• Tahmin yöntemi,
• Geçici olarak kayıt tutulması.
29
Verilerin Analizi
• Dönem : Hafta, ay, üç ay, altı ay, yıl
• Tablolaştırma, grafiksel gösterim.
• Ana bileşenlerin, gerekirse kendi içlerinde,
TKM‘ne oranlanması ve değerlendirilmesi.
30
Verilerin Analizi – Kalite İndeksleri
• İşçilik İndeksi
* TKM / İşçilik Saati (Maliyeti)
• Maliyet İndeksi
* TKM / Atölye Üretim Maliyeti
* TKM / Toplam Üretim Maliyeti
• Satışlar İndeksi
* TKM / Net Satışlar
• Üretim İndeksi
* TKM / Üretilen Birimler
31
Kalite İndeksleri
• İşçilik İndeksi:
- Kolay hesaplanabilir,
- Kolay anlaşılabilir,
- Teknolojik gelişmelerin işçilik
kullanımını azaltması durumunda uzun
dönem karşılaştırmalı analizlerde etkin
değildir.
32
Kalite İndeksleri
•
Maliyet İndeksi:
- Muhasebe kayıtlarından kolay hesaplanır,
- Teknolojik gelişmelerden etkilenmez.
•
Satışlar İndeksi:
- Kolay hesaplanır,
- Satış fiyatında ve maliyetlerdeki değişikliklerden etkilenir.
•
Üretim İndeksi:
- Kolay hesaplanır,
- Ürün çeşitleri fazla ise etkin değildir.
33
Kalite İndeks Örneği
Kalite maliyetleri
Önleme
Ölç-Değerlendirme
İçsel Bşz
Dışsal Bşz
Toplam
Muhasebe kayıtları
Satışlar
Üretim maliyetleri
2005
2006
2007
2008
27.000
155.000
386.400
242.000
810.400
41.500
122.500
469.200
196.000
829.200
74.600
113.400
347.800
103.500
639.300
112.300
107.000
219.100
106.000
544.400
4.360.000 4.450.000 5.050.000 5.190.000
1.760.000 1.810.000 1.880.000 1.890.000
34
Kalite İndeksi
Toplam Kalite Maliyeti * 100 / i. dönem satışlar
810.400 * 100 / 4.360.000 = 18,58
Yıl
2005
2006
2007
2008
Satışlar
18,58
18,63
12,66
10,49
Maliyet
46,04
45,18
34,00
28,80
35
TKM’nin Değişimi
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Satışlar
Maliyet
2005
2006
2007
2008
36
TKM’nin Bileşenler Temelinde Dağılımı
60
50
40
Önleme
Ölç-Değ
İç Bşz
Dış Bşz
30
20
10
0
2005
2006
2007
2008
37
TKM Bileşenlerinin Göreli Dağılımı
100%
80%
Dışsal Bşz.
İçsel Bşz.
Ölçme+Değerl.
Önleme
60%
40%
20%
0%
2005
2006
2007
2008
38
Kalite ve Verimlilik
• Verimlilik = Çıktı / Girdi
• Az sayıda kusurlu, çıktıyı arttırır.
• Kalite iyileştirme, girdileri azaltır.
39
Getiri ve Verimlilik Ölçümü
Y = (I)(%Ü) + (I)(1-%Ü)(%R)
Y = Getiri
I = üretilen birimlerin sayısı
% Ü = kusursuz birimlerin yüzdesi
% R = yeniden işlenen kusurlu
birimlerin yüzdesi
40
Ürün Getiri Örneği”
Günde 100 motor üretilsin.
Motorların 80%’i kusursuz
Düşük kalitedeki birimlerin 50%’si yeniden
işlenebilmektedir.
Y = (I)(%Ü) + (I)(1-%Ü)(%R)
Y = 100 (0.80) + 100 (1- 0.80) (0.50) = 90 motor
41
Ürün Maliyeti


I   K  R 
K
=
d
r
Y
Kd= Direk üretim maliyeti
Kr= Birim başına yeniden işlem maliyeti
I= Girdi
R= Yeniden işlenen birim sayısı
Y= Çıktı
42
Ürün Maliyet Örneği
Direk üretim maliyeti = $30
Yeniden işleme maliyeti = $12
Üretilen motor sayısı = 100
Kusurlu motor yüzdesi = %20
Kusurlu motorların 50%’si yeniden işlenebiliyor
Ürün

$30 100   $12 10 
maliyeti =
 $34.67
90
43
Çok Aşamalı Ürün Getirisi
Y = (I) (%g1)(%g2)...(%gn)
I = Parti büyüklüğü
%gi = i. aşamadaki kusursuz ürünlerin yüzdesi
44
Çok Aşamalı Süreç Getiri Örneği
Motorlar 4 aşamalı süreçte üretilmektedir
Üretime 100 motorla başlandığında sürecin getirisi ?
Aşama
1
2
3
4
Kusursuz ürün yüzdesi
0.93
0.95
0.97
0.92
Y = (I) (%g1)(%g2)...(%gn) = (100)(0.93)(0.95)(0.97)(0.92)
Y = 78.8 motor
45
100 Kusursuz Ürün Üretimi
Çıktısı için Gerekli Girdi Sayısı
Y
I=
%g1 %g 2 %g3 %g 4 
100
I=
0.930.950.970.92
 126.8  127 m otor
46
Kalite Verimlilik Oranı (KVO)
• Verimlilik ve kalite maliyetlerini içerir.
• Artar;
- Eğer işleme veya yeniden işleme
maliyetleri azalırsa.
- Eğer süreç getirisi artarsa.
KaliteliUrunler
KVO 
(100)
(girdi)(uretim mal.)+ (kusurlu urunler)(yeniden isleme mal.)
47
KVO Örneği
Direk üretim maliyeti = $30
Yeniden işleme maliyeti = $12
Üretilen motor sayısı = 100
Kusurlu motor yüzdesi = %20
Kusurlu motorların 50%’si yeniden işlenebiliyor.
İşletmenin yapabileceklerine ilişkin senaryolar:
1 - Günlük üretimin 200’e çıkarılması
2 - Üretim maliyetinin $26’a, yeniden işleme maliyetinin de $10’a
indirilmesi
3 - Getirinin 95%’e çıkarılması
4 - (2) ve (3)’ ün karışımı
48
KVO ÖRNEĞİ
• Mevcut durum;
80  10
KVO 
(100)  2.88
(100)($30)+ (10)($12)
• Durum 1 – Günlük üretimi artırmanın bir
etkisi olmadı…
160 20
KVO 
(100)  2.88
(200)($30)+ (20)($12)
49
• Durum 2 – Maliyetlerin azalması KVO’nı artırdı.
80  10
KVO 
(100)  3.33
(100)($26)+ (10)($10)
• Durum 3 – Getirinin artması KVO’nı artırdı.
95  2.5
KVO 
(100)  3.21
(100)($30)+ (2.5)($12)
Durum 4 – Maliyetlerin düşmesi ve getirinin artması
en iyi durumu verdi…
95  2.5
KVO 
(100)  3.71
(100)($26)+ (2.5)($10)
50
Kalite Maliyetlerinin Kısıtlamaları
1. Kalite maliyetinin ölçülmesi kalite problemlerini
çözmez.
2. Maliyet göstergelerinin yayımlanması maliyet
azaltmasını uyarmaz.
3. Kalite maliyet raporları özel faaliyetler
sağlamaz.
4. Kalite maliyeti hesaplamaları maliyetlerin
tümünü kapsamaz.
5. Sermaye harcamaları gibi muhasebe
toplantıları, kalite maliyeti ve dönemin
tanımlanması bir kalite programının
değerlendirmesine çok az katkı sağlar.
51
6. Önemli maliyetler, kalite maliyetinin
kolayca dışında tutulabilir.
7. Sebep ve sonuç arasında bir zaman
dilimi vardır ve bir kalite maliyeti raporu
tüm değişiklikleri kapsamayabilir.
8. Kalite maliyetleri tahminlere ve karara
dayanır ve yanılmalara neden olur.
9. Kalite maliyetleri genelde kısa dönemlidir.
52
Sonuç …
• TKY içinde yapılan çalışmaların
değerlendirilmesi, kalite maliyetlerinin
analizi ile olurludur.
• İşletme faaliyetlerinin yönlendirilmesinde
yöneticilerin kullanacağı karar
ölçütlerinden biri de söz konusu analiz
sonuçlarıdır.
53
Beklenen Yararlar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Kaliteye yönelik programların ve kontrol
çalışmalarının etkinliğine ilişkin değerlendirmeler
yapılması sağlanır.
Uygulanan program ve projelerde gerekli
düzenlemeler yönlendirilir.
Ürünlerin gerçek maliyetlerinin belirlenmesi ve bağlı
olarak fiyatlandırılmasını sağlar.
Sorunların varlığı ve çözüm önceliklerinin
belirlenmesi sağlanır.
Dış alımların daha sağlıklı yapılmasına katkıda
bulunur.
Kaliteye yönelik çalışmaların işletme içinde düzenli
bir biçimde dağılması sağlanır.
54
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Muhasebe açısından bütçelemenin daha duyarlı
yapılmasına yardımcı olur.
Yöneticiler ile diğer personel arasında daha iyi ve
anlaşılabilir bir iletişim kurulur.
Öngörülen proje ve yatırımlara yönelik veriler
oluşur.
Pazar payı genişler.
İşletmenin bölümleri arasında daha iyi ilişkiler
kurulur.
Kurulan bilgi sistemi ile hatalı veri ve raporlar
azaltılır.
Kalite düzeyinin gelişmesi nedeniyle hatalar azalır.
55